در چشمه سار تسنیم (دانستنی هایی از قرآن)

 عبد المؤمن حکیمی

تأکید قرآن بر پیوند خویشاوندی

      در اهمیّت صله‏ی رحم و توجه به پیوند خویشاوندی همین بس که خداوند آن را در کنار ذکر خود قرار داده است.[1] «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ»؛ و از خدایی بپرهیزید که (همگی به عظمت او معترفید ) و هنگامی که چیزی از یکدیگر می‏خواهید، نام او را می‏برید! (و نیز) (از قطع رابطه با) خویشاوندان خود، پرهیز کنید! (نساء4/1)

 درقرآن کریم، (از پنج آیه 25 تا 29 سوره بقره)، خداوند پس از بیان سرنوشت مؤمنان وگنهکاران، در آیه 27، با ذکر سه صفت فاسقان، یعنی‌کسانی‌که از راه و رسم عبودیّت و بندگی پا بیرون نهاده‌اند را کاملاً مشخّص و معرّفی می‌کند. در این آیه‌ی شریفه، دومین ‌نشانه آنان‌ را چنین بیان می‌فرمایدکه «کسانی‌که از جاده بندگی خدا بیرونند، پیوندهایی را که خداوند، دستور داده تا برقرار سازند، قطع می‌کنند». درحقیقت، این‌عبارت، از احترام به همه‌ی پیوندهای الهی سخن می‌گوید، امّا بدون شک پیوند خویشاوندی یک مصداق روشن‌آن است. بنابراین، منظور این‌جمله ازآیة 27 ، این خواهد شد که فاسقان، از صله‌ی رحم و پیوند خویشاوندی دوری می‌گزینند. درحالی‌که اسلام، نسبت به صله‌ی رحم و کمک و مَحبّت نسبت به خویشاوندان، اهمّیّت فوقَ‌‌العاده‌ای قائل شده و قطع رحم و بریدن رابطه از فامیل و بستگان را شدیداً نهی فرموده ‌است.

شاید علّت این‌که اسلام، نسبت به نگه‌داری و حفظ و تقویت پیوند خویشاوندی، این‌ همه پافشاری‌کرده، این باشد که همیشه برای اصلاح، تقویت، پیشرفت، تکامل و عظَمت‌ بخشیدن به یک اجتماع بزرگ، چه از نظر اقتصادی یا نظامی و چه از نظر جنبه‌های معنوی و اخلاقی، باید از واحدهای‌کوچک‌آن شروع‌کرد. چرا که با پیشرفت تمام واحدهای کوچک، اجتماع امّت اسلامی خود به ‌خود اصلاح خواهد شد. اسلام، برای عظمت مسلمانان از این‌روش، به‌نحوکامل‌تری بهره‌برداری نموده وآن این‌که دستور به اصلاح واحدهایی را داده‌که معمولاً افراد از مساعدت و عظمت ‌بخشیدن به‌آن روگردان نیستند. زیرا تقویت بنیه‌ی افرادی را توصیه می‌کندکه خونشان در رگ‌ و پوست هم درگردش است و اعضای یک خانواده‌اند. پیداست هنگامی‌که اجتماعات‌کوچک خویشاوندی نیرومند شوند، اجتماع بزرگ‌آنها نیز عظمت خواهد یافت و از هر نظر، قوی خواهند شد.2 چنان‌که در حدیثی از پیامبراسلام(ص) آمده‌است: «پیوند با خویشاوندان، شهرها را آباد می‌سازد و بر عمرها می‌افزاید، هرچند، انجام‌دهندگان‌آن، از نیکان هم نباشند.»3

در سخنان امام صادق(ع) نیز می‌خوانیم: «پیوندِ خویشاوندیِ خود را حتّی با جرعه‌ای ازآب محکم‌کن و بهترین‌راه برای خدمت به بستگان، این ‌است‌که لااقل، از تو آزار و مزاحمتی نبینند».4

زشتی‌گناه قطع رحم به‌حدّی است‌که امام سجّاد(ع) به فرزند خود نصیحت می‌کندکه از هم‌نشینی با پنج‌گروه بپرهیزد که یکی از آن ‌پنج‌ گروه،کسانی هستندکه قطع رحم‌ کرده‌اند و علّت‌آن‌را این گونه بیان می‌فرمایدکه قرآن،آنان را ملعون و به ‌دور از رحمت خدا  برشمرده ‌است.5

علّامه مجلسی پس از بیان آیه مبارکه:«وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ» به بیان یکصد و ده حدیث درباره اهمیت صله رحم پرداخته و آنها را مورد بحث قرار داده است.6 در اینجا به برخی از آن‌ها به صورت نکات سودمندی برای پیروان قرآن کریم اشاره می‌شود:

- با بستگان خود دیدار داشته باشید، هر چند در حدّ نوشاندن آبی باشد.

- صله رحم، عمر را زیاد و فقر را دور می‏سازد.

- با صله رحم، رزق توسعه می‏یابد.

- بهترین قدم‏ها، قدمی است که برای صله‏ی رحم و دیدار اقوام برداشته می‏شود.

- در اثر صله رحم، به مقام مخصوصی در بهشت دست می‏یابید.

- به سراغ بستگان بروید، گرچه آنها بی اعتنایی کنند.

- صله رحم کنید هر چند فامیل از نیکان نباشد.

- صله رحم کنید، گرچه با سلام کردن باشد.

- صله رحم، مرگ و حساب روز قیامت را آسان می‏کند.

 -  بویی از بهشت نصیب شخص قاطع رحم نمی‏شود.

 - صله رحم باعث تزکیه عمل و رشد اموال می‏شود.

- کمک مالی به فامیل، بیست و چهار برابرِ کمک به دیگران پاداش دارد.

- صله رحم کنید، گرچه یک سال راه بروید.7

 راز و نیاز با معبود

گفتم: چقدر احساس تنهایی می‌کنم … گفتی: فَإِنِّی قَریب‏..؛ من که نزدیکم(بقره2/186)

گفتم: تو همیشه نزدیکی؛ من دورم... کاش می‌شد بهت نزدیک شم …گفتی: وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فی‏ نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خیفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ؛ هر صبح و عصر، پروردگارت رو پیش خودت، با خوف و تضرع، و با صدای آهسته یاد کن. (اعراف7/205)

گفتم: این هم توفیق می‌خواهد! گفتی: أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُم‏ ؛  دوست ندارید خدا ببخشدتون؟! (نور24/22)

گفتم: معلومه که دوست دارم منو ببخشی …؛گفتی: وَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ ؛پس از خدا بخواید ببخشدتون و بعد توبه کنید. (هود11/90)

گفتم: با این همه گناه… آخه چیکار می‌تونم بکنم؟ گفتی: أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِه‏؛ مگه نمی‌دونید خداست که توبه رو از بنده‌هاش قبول می‌کنه؟! (توبه9/104)

گفتم: دیگه روی توبه ندارم ... گفتی: اللَّهِ الْعَزیزِ الْعَلیمِ غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْب‏؛ (ولی) خدا عزیزه و دانا، او آمرزند? گناه هست و پذیرنده توبه. (غافر40/2و3)

گفتم: با این همه گناه، برای کدوم گناهم توبه کنم؟ گفتی: إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً ؛ خدا همه‌ی گناه‌ها رو می‌بخشه. (زمر39/53)

گفتم: نمی‌دونم چرا همیشه در مقابل این کلامت کم میارم! آتیشم می‌زنه؛ ذوبم می‌کنه؛ عاشق می‌شم! …  توبه می‌کنم. گفتی: ُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ ؛ خدا هم توبه‌ کننده‌ها و هم اونایی که پاک هستند رو دوست داره. (بقره2/222)

ناخواسته گفتم: الهی و ربی من لی غیرک؛ گفتی: أَ لَیْسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبْدَه‏ ؛ خدا برای بنده‌اش کافی نیست؟ (زمر39/36)

گفتم: در برابر این همه مهربونیت چیکار می‌تونم بکنم؟ گفتی: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً ؛ وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصیلاً ؛ هُوَ الَّذی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنینَ رَحیما؛ ای مؤمنین! خدا رو زیاد یاد کنید و صبح و شب تسبیحش کنید. او کسی هست که خودش و فرشته‌هاش بر شما درود و رحمت می‌فرستن تا شما رو از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون بیارن. خدا نسبت به مؤمنین مهربونه. (احزاب33/41-43

پیام‌های سلامتی قرآنی

1- بخورید و بیاشامید ؛ امّا به اندازه کافی و لازم ؛ زیرا پرخوری و زیاده روی، سلامت شما را به خطر می‏اندازد؛ (اعراف7/31)

2- همه دردها و ناراحتی‏های خود را می‏توانید با قرآن ریشه کن سازید؛ قرآن بخوانید و به آن عمل کنید و با روح قرآن مرتبط و همنوا گردید تا همه سیستم‏های روح و جسم شما در تعادل مطلوب خود قرار گیرند؛ (یونس10/57 و اسراء17/82)

3-در فرهنگ قرآنی، این خداوند است که بیماری‏ها را شفا می‏دهد و دیگران، وسیله و واسطه‏اند ؛ (شعراء26/80)

4- اصل اوّل در سلامتی و صحتِ غذاها به فرموده قرآن، آن است که حلال و پاکیزه باشند. این گونه غذا، می‏تواند مقدمات سلامتی را در بدن انسان فراهم نماید؛ امّا این که یک ماده خوراکی واحد با ترکیبات غذایی ثابت و مشخص، در اثر حلال یا حرام بودن، دارای آثار متفاوتی بر سلامت انسان گردد، بحث علمی بسیار عمیقی می‏طلبد؛ (نحل16/114 و بقره2/ 168) حلال یعنی چیزی که ممنوعیت شرعی ندارد و طیب یعنی چیزی که موافق طبع سالم انسانی باشد.

5- بهترین نحوه تغذیه برای سلامت انسان که مورد سفارش قرآن کریم است، خوردن صبحانه و شام است ؛ یعنی غذای روزانه در دو وعده اصلی در اول روز و آخر روز صرف گردد. این شیوه غذا خوردن بهشتیان است که در سوره مریم، آیه 62 آمده است.

6- به فرمان قرآن، مؤمنان شایسته‏ترین افراد در استفاده از نعمت‏های الهی- مانند غذاهای پاکیزه - می‏باشند. خداوند می‏فرماید: چه کسی این غذاهای پاکیزه را بر شما حرام کرده است؟ این‏ها زیبایی‏های زندگی دنیاست که خداوند برای بهترین بندگانش خلق نموده است. پس از نعمت‏های خداوند استفاده کنید؛ (اعراف7/32 و مائده5/87 و 88)

7-جالب است بدانید که خداوند مستقیماً در قرآن به خوردن گوشت و ماهی و میوه اشاره می‏کند و آنها را از نعمت‏های زندگی بخش الهی بر می‏شمارد و از ما می‏خواهد که از آنها بخوریم که به ترتیب در سوره مائده آیه 1 و 96، سوره نحل، آیه 14 و سوره مؤمنون آیه 19 آمده است.

8- مسئله خوراک در قرآن، آن قدر مهم است که در یک آیه مستقیماً فرمان داده شده است که انسان با دقت و تأمل در غذایی که می‏خورد، بنگرد؛ (عبس80/24) ؛ یعنی این که یک انسان پیروی قرآن، باید در نحوه تغذیه خود، نهایت دقت را داشته باشد.

9- خداوند در قرآن کریم خواب را یکی از عوامل سلامت و آرامش روح انسان برمی‏شمارد و آن را نعمتی قابل ستایش و آیه‏ای از آیات اعجازآمیز الهی معرفی می‏کند؛ (روم30/23 و فرقان25/47)

10- آیا می‏دانید در فرهنگ قرآنی، سخت‏ترین و ناگوارترین بیماری‏ها چیست؟ قرآن مستقیماً به این بیماری اشاره نموده و آن را نام می‏برد. این بیماری، مرض قلب یا بیماری دل نام دارد؛ چون وقتی روح و دل فردی به این بیماری گرفتار شد، از شنیدن و دیدن و درک حقایق عاجز می‏شود و این بدترین وضعی است که یک انسان پیدا می‏کند؛
( اعراف7/179 و توبه9/125.) بیماری‏های روحی، مثل بیماری‏های جسمی است، اگر به فکر چاره نباشیم، گسترش یافته، انسان را نابود می‏کند. کفر، حق‏پوشی و ناسپاسی، بیماری خطرناکِ روح و دل انسان‏هاست‏.

اثرات قرآن بر دل‌های زلال

قرآن مجید با توجه به جامعیت و گستردگی عنایتش به تمامی ابعاد انسانها،آثار و ثمرات فراوانی دارد که این آثار را می توان در انس با قرآن دریافت:

1- تفکر

اگرچه اسلام دین تسلیم است اما این به معنای تقلید کورکورانه نیست. بلکه تقلیدی است همراه با آگاهی و تفکر در مورد دستورات اسلام و لذا قرآن نیز همواره به اندیشیدن در مورد مسائل مختلف دعوت می‌کند. براستی اگر قبل از هرکار، انسان، لحظاتی فکر می‌کرد چه مشکلاتی که از انسان و جوامع انسانی حل نمی‌شد: «... کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ»؛ ... خدا آیات خود را بدین روشنی برای شما بیان می‌کند باشد که عقل و اندیشه بکار ببندید. (بقره2/219)

2-  تدبر

هدف از نزول این کتاب این نبوده که تنها به تلاوت آن قناعت کنند، بلکه هدف این بوده که آیاتش سرچشمه فکر و اندیشه گردد و آن نیز حرکتی در جهت عمل به وجود آورد: «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ...»؛ کتابی است پر برکت که بر تو نازل کرده‌ایم تا در آیات آن تدبر کنند..( ص38/29) و لذا به سرزنش کسانی می‌پردازد که در آیات آن تدبر نمی‌کنند: «أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها»؛ آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌کنند یا بر دل‌هایشان قفل زده‌اند؟ (محمد47/24)

3- هدایت به استوارترین راه

قرآن از این جهت که از سرچشمه لایزال الهی نازل شده، مطابق با نیازهای روحی و جسمی انسان‌هاست و نیز چون از هر کژی و ناراستی مبری بوده و تعالیم آن انسان‌ ساز است، انسان‌ها را به بهترین راه هدایت می‌کند: «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَم ُ...»؛ همانا این قرآن خلق را به استوارترین راه هدایت می‌کند...( اسراء17/9)

4- بشارت و انذار

در قرآن مردم بارها به پیروی از دستورات خدا و انجام اعمال نیکو دعوت شده‌اند و در همین کتاب کسانی که به این دستورات عمل می‌کنند را به پاداش جاودانی بشارت می‌دهد: «فَإِنَّما یَسَّرْناهُ بِلِسانِکَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِینَ ...»؛ ما حقایق قرآن را تنها به زبان تو آسان کردیم تا به آن اهل تقوی را بشارت دهی... (مریم19/97)

 قرآن علاوه بر دعوت به کارهای نیک و بشارت متقین، مردم را از انجام کارهای ناپسند بازداشته و آنها را انذار می‌کند:« وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها وَ تُنْذِرَ یَوْمَ الْجَمْعِ»؛ و چنین قرآن عربی را بر تو نازل کردیم تا مردم (شهر مکه) ام القری و هرکه را در اطراف اوست از خدا و از روز قیامت بترسانی...( شوری42/7)

5- تذکر

 آخرین منشور آسمانی، به گونه‌های مختلف اجر و عذاب خداوند را برای نیکوکاران و بدکاران و نظم عالم و نعمت‌هایی را که برای انسان‌ها آفریده است، متذکر می‌شود تا شاید با یادآوری آنها انسانِ فراموشکار، خداترس شود:«وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ فِی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّروُنَ»؛ و ما در این قرآن برای مردم هرگونه مثل‌های روشن آوردیم باشد که متذکر شوند. (زمر39/27)

6- خروج از ظلمات به سوی نور

    نور وسیله بینایی، بیداری، حرکت و رشد است‏ و قرآن انسان را از ظلمت جهل به نور علم، از ظلمت کفر به نور ایمان، از ظلمت تفرقه به نور وحدت و از ظلمت گناه به نور تقوا هدایت می‌کند:« الر کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ...»؛ الر، این (قرآن) کتابی است که ما به تو فرستادیم تا مردم را به امر خدا از ظلمات بیرون آی و به عالم نور رسانی... (ابراهیم14/1)

 پی‌نوشتها

1 - قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج‏6، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن‏،  تهران‏، چ یازدهم‏ ، 1383 ش‏، ص: 215

2 - ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏1، دار الکتب الإسلامیه،  تهران‏، 1374 ش‏، چ اول،‏ ص: 158

3-  سفینة البحار جلد 1 صفحه 514 (ماده رحم) به نقل از تفسیر نمونه، ج 1،همان، ص:158

4 - سفینة البحار جلد 1 صفحه 514 (ماده رحم) به نقل از تفسیر نمونه، ج 1،همان، ص159

5 -  سفینة البحار جلد اول صفحه 516 (ماده رحم) به نقل از تفسیر نمونه، ج 1،همان، ص159

6 - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 71،  مؤسسه الوفا، بیروت، 1404 ق ، ص 87.

7- ر.ک:  تفسیر نور، ج‏1، همان، ص 82،